Het einde van de gevangenis?
Welke bedoelingen heeft een architect bij het ontwerpen van een gevangenis, en hoe ver reikt zijn morele verantwoordelijkheid? In de Verenigde Staten roepen architecten elkaar op om geen dodencellen meer te ontwerpen. Wat is de rol van de architect in het Nederlandse gevangeniswezen?
De beweging RESCALED, die zich bezighoudt met kleinschalige detentiehuizen, is een initiatief van de Belgische gevangenisdirecteur Hans Claus. Volgens hem moet er een geheel nieuwe vorm mét nieuwe gebouwen worden doorgedacht voor de gevangenis van de toekomst. Door gevangenissen te vervangen door kleinschalige detentie, zal de re-integratie van gevangenen aanzienlijk worden verbeterd. Gevangenen blijven onderdeel van en blijven verbonden met de gemeenschap. Hoe kan het ontwerpen van nieuwe gebouwen helpen bij het ontwikkelen van een gevangenis van de toekomst? Hoe kijkt de architect hiernaar? En hoever reikt de morele verantwoordelijkheid van de architect? Welke consequenties heeft dit voor onze rechtsstaat?
Frans Douw reflecteert vanuit zijn ervaring met alle categorieen ingeslotenen in oude, nieuwe, grote en kleine gebouwen in Nederland en internationaal op de vraag: welke leefomgeving (‘milieu’) bevordert het meest effectief het herstel van alle betrokkenen bij het proces van straf/behandeling en terugkeer? Hierna gaat hij in gesprek met architect Erik Fokkema, kunstenaar Lucas Lenglet en een ex-gedetineerde.
Over de sprekers
Frans Douw werkte veertig jaar in jeugdinrichtingen, forensisch psychiatrische voorzieningen en gevangenissen, waarvan 27 jaar als gevangenisdirecteur. Hij is adviseur voor de Raad van Europa op het gebied van het gevangeniswezen, oprichter van de stichting Herstel en Terugkeer en gastspreker bij Nyenrode Business Universiteit.
Erik Fokkema is partner – architect bij EGM architecten. Hij is onder andere betrokken geweest bij het ontwerp van de grootste gevangenis van Nederland, Justitieel Complex Zaanstad. Momenteel vindt de bouw plaats van ‘gevangenisdorp’ Haren (België), een ontwerp dat vele verschillende gebouwen op één locatie combineert.
Lucas Lenglet is beeldend kunstenaar. In zijn werk onderzoekt hij noties van in- en uitsluiting waarbij hij de taal van de architectuur gebruikt om deze onderwerpen te bespreken. In 2016 maakte hij het werk The air we breathe voor het Justitieel Complex Zaanstad. Naar aanleiding hiervan deed Lenglet in 2018 het onderzoek Een negatieve ruimte in opdracht van TAAK. Dit resulteerde in een tentoonstelling bij Nieuw Dakota in Amsterdam-Noord en een publicatie met de gelijknamige titel. Meer recent had Lenglet de tentoonstelling And all the untilled air between in Kröller-Müller Museum waarin hij de uitersten van binnen en buiten, publiek en privaat en toegankelijk of gesloten onderzocht in een installatie die zich over meerdere zalen uitstrekte. Lenglet zal spreken over enkele conclusies uit Een negatieve ruimte onder de titel FREI.
Milez Mamadeusm is een ex-gedetineerde die in een van de opvanghuizen van stichting Exodus woont en in meerdere landen gevangen heeft gezeten, onder andere Duitsland en Brazilië. Hij zal spreken over zijn ervaringen in verschillende gevangenissen.
Veronique Aicha Achoui (moderator) werkt al ruim tien jaar aan hervorming van het gevangeniswezen voor verschillende organisaties zoals het Nederlands Helsinki Comité en CHAINS. Zij heeft voor haar werk gevangenissen bezocht in Italië, Turkije, Finland, Verenigd Koninkrijk, België, Litouwen, Kosovo, Noord-Macedonië en Albanië.